Tháng 12/2025, Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam đã công bố Báo cáo Đào tạo thương mại điện tử 2025. Báo cáo được xây dựng từ số liệu khảo sát của gần 250 cơ sở giáo dục đại học trong cả nước từ tháng 8 đến tháng 10 năm 2025.
Năm 2022, VECOM đã khảo sát trên 130 trường đại học và xây dựng Báo cáo đào tạo thương mại điện tử (TMĐT) 2022 với chủ đề “Những bước tiến nổi bật”. Đây là tài liệu đầu tiên ở Việt Nam cung cấp thông tin cập nhật, đa dạng về hiện trạng đào tạo TMĐT ở các trường đại học.
Báo cáo đã cung cấp thông tin tổng thể về tình hình đào tạo nguồn nhân lực TMĐT tại các cơ sở giáo dục đại học với những những nội dung liên quan tới nhu cầu nguồn nhân lực TMĐT, tuyển sinh, việc làm, giảng viên, học liệu, hợp tác đào tạo, hoạt động hướng nghiệp, phổ biến tuyên truyền ngành TMĐT và kiểm định chất lượng.
Căn cứ vào kết quả khảo sát, kiến nghị của các trường, tình hình hiện tại và xu hướng phát triển TMĐT giai đoạn tới năm 2025 và trung hạn tới năm 2030, Báo cáo đề xuất thành lập Mạng lưới các cơ sở đào tạo TMĐT (VecomNet) và tổ chức cuộc thi toàn quốc về TMĐT.
Tiếp đó, năm 2023 VECOM tiếp tục khảo sát gần 250 trường đại học và xây dựng Báo cáo đào tạo TMĐT 2023 với chủ đề “Hợp tác và kết nối”. Báo cáo đưa ra những khuyến nghị mới về sự đa dạng, khác biệt giữa chương trình đào tạo của các trường, đưa các chủ đề về bảo vệ môi trường và xuất khẩu trực tuyến vào chương trình đào tạo, hướng tới mục tiêu đào tạo gắn với thực tiễn.
Báo cáo đề xuất cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các trường đại học với các cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức xã hội nghề nghiệp và doanh nghiệp nhằm hỗ trợ giảng viên và sinh viên tiếp cận đầy đủ, kịp thời hơn tới chính sách, pháp luật và thực tiễn kinh doanh trực tuyến. Từ đề xuất này, các chương trình tập huấn giảng viên và Unitour đã được tổ chức thường niên.
Sau một thập kỷ phát triển với tốc độ tăng trưởng cao, TMĐT nước ta đã bộc lộ rõ nhiều yếu tố không bền vững, bao gồm các tác động xấu tới môi trường – đặc biệt là sử dụng với mức độ lớn bao bì, vật liệu nhựa khó phân hủy, sự chênh lệch rất lớn giữa hai thành phố Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh với các địa phương khác, nguồn nhân lực cho TMĐT chưa đáp ứng nhu cầu.
Luật TMĐT được Quốc hội thông qua tháng 12/2025 đã nêu rõ, Nhà nước có định hướng phát triển thương mại điện tử phù hợp với định hướng, chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh và bền vững.
Kế hoạch tổng thể phát triển TMĐT quốc gia giai đoạn 2026 – 2030 được phê duyệt tại Quyết định số 1568/QĐ-BCT ngày 3/6/2025. Kế hoạch nhấn mạnh tới quan điểm phát triển TMĐT bền vững và đề ra mục tiêu phát triển TMĐT theo hướng xanh, tuần hoàn, bền vững hướng đến phát triển kinh tế hiệu quả, tạo giá trị cho cộng đồng, góp phần xây dựng xã hội công bằng và giảm thiểu tác động tiêu cực tới môi trường.
Hai văn bản chính sách và pháp luật trên định hướng sự phát triển TMĐT nước ta trong giai đoạn tới. Dưới sự chỉ đạo và giúp đỡ của Cục TMĐT và Kinh tế số thuộc Bộ Công Thương, VECOM đã khảo sát toàn diện các trường đại học và hàng nghìn sinh viên và hoàn thành Báo cáo đào tạo TMĐT 2025 với chủ đề “Nguồn nhân lực cho thương mại điện tử bền vững”.
Cuộc khảo sát từ tháng 8-10/2025 tại 238 cơ sở giáo dục đại học (gọi tắt là trường đại học) không thuộc khối Quốc phòng – An ninh, Nghệ thuật hoặc đặc thù cho thấy đã có 47 trường đào tạo ngành TMĐT, chuyên ngành TMĐT là 16 và học phần TMĐT là 113.
Các trường mới đào tạo ngành TMĐT so với cuộc khảo sát năm 2023 bao gồm Trường ĐH Bà Rịa – Vũng Tàu, Trường ĐH Công nghệ Miền Đông, Trường ĐH Kiên Giang, Trường ĐH Kinh tế – Kỹ thuật Bình Dương, Trường ĐH Sư phạm Kỹ thuật Vĩnh Long, Trường ĐH Thăng Long và Trường Đại học Nghệ An.
Một số trường tiếp tục quan tâm tới việc mở ngành TMĐT, điển hình như Trường đại học Ngoại thương. Trường này đã đào tạo học phần TMĐT từ năm 2005 đồng thời đã đào tạo chuyên ngành Kinh doanh số thuộc ngành Kinh doanh quốc tế, Viện Kinh tế và Kinh doanh quốc tế.
Sức hút của ngành vẫn tiếp tục tăng nhiệt. Số lượng tuyển sinh mới ngành TMĐT tăng trưởng rõ rệt qua các năm: từ 3.479 sinh viên (năm học 2023-2024) lên 4.987 sinh viên (năm học 2025-2026). Đi cùng với số lượng, chất lượng đầu vào cũng được nâng cao khi 79% các trường cho biết điểm chuẩn trúng tuyển có xu hướng tăng dần qua từng năm.
Báo cáo này được thực hiện dưới sự chỉ đạo của Cục TMĐT và Kinh tế số thuộc Bộ Công Thương (iDEA). Nhiều trường đại học trên cả nước, đặc biệt là các trường thành viên của Mạng lưới các trường đào tạo TMĐT (VecomNet) đã tích cực cung cấp thông tin.
Nhóm nghiên cứu nhận xét việc tiếp cận thông tin chương trình đào tạo qua website trường đã thuận lợi hơn trước, nhờ quy định “Ba công khai” và nhu cầu truyền thông tuyển sinh. Nhiều trường công bố danh mục học phần, số tín chỉ, lộ trình học theo học kỳ và chuẩn đầu ra, giúp thí sinh, doanh nghiệp và nhà quản lý có cơ sở tham chiếu ban đầu.
Tuy nhiên, càng đi sâu càng gặp vướng. Khó khăn lớn nhất nằm ở sự thiếu đồng nhất định dạng và cấu trúc dữ liệu: nơi đăng dạng HTML dễ đọc, nơi tải file Word, nơi lại lưu trên Google Drive; vị trí đặt tài liệu cũng “mỗi trường một kiểu”, có trường để trong “Ba công khai”, có trường nằm sâu trong website khoa/viện; công cụ tìm kiếm nội bộ còn yếu. Thêm một điểm đáng chú ý: tính cập nhật chưa cao, có nơi tài liệu công bố không phản ánh phiên bản mới nhất. Với mục tiêu kiểm định chất lượng, so sánh liên trường và nâng chuẩn đào tạo, đây là “nút thắt mềm” nhưng gây tốn thời gian và nguồn lực thật.
Tuy nhiên, thách thức lớn nhất xuất phát từ sự thiếu đồng nhất về định dạng và cấu trúc của chương trình đào tạo giữa các trường và thậm chí giữa các khoa trong cùng một trường.
Một thách thức khác mà nhóm khảo sát ghi nhận là tính cập nhật của chương trình đào tạo chưa cao. Ở một số trường, tài liệu công bố chưa phản ảnh kịp thời các phiên bản mới, gây khó khăn trong việc xác định thông tin hiện hành.
Mặc dù quy mô mở rộng, Báo cáo 2025 chỉ ra những thách thức lớn trong việc đáp ứng nhu cầu phát triển bền vững. Trong khi 70% chương trình đào tạo đã có học phần về pháp luật TMĐT, thì các nội dung mới và cấp thiết lại chưa được phổ cập tương xứng: Chỉ 38% trường có học phần về TMĐT xuyên biên giới (XBG), 26% trường đưa nội dung bảo vệ môi trường vào chương trình đào tạo.
Điều này đặt ra bài toán cấp thiết cho giai đoạn 2026-2030, khi Luật Thương mại điện tử mới và Kế hoạch tổng thể phát triển TMĐT quốc gia đều nhấn mạnh mục tiêu phát triển xanh, giảm rác thải nhựa và thúc đẩy xuất khẩu trực tuyến.
Khảo sát trên 3.000 sinh viên cho thấy sự lạc quan lớn về nghề nghiệp, với 80,5% sinh viên đánh giá có “nhiều cơ hội việc làm” trong 3 năm tới. Tuy nhiên, sinh viên bày tỏ mong muốn chương trình học cần tăng cường thực hành, cập nhật các xu hướng công nghệ mới như AI, TikTok Shop, và kỹ năng vận hành thực tế trên sàn.
Về phía giảng viên, Báo cáo ghi nhận nỗ lực nghiên cứu khoa học nhưng còn hạn chế về công bố quốc tế. 72,5% giảng viên đã tham gia các hội thảo khoa học về TMĐT/Kinh tế số, tuy nhiên phần lớn vẫn là các hoạt động trong nước.
Từ kết quả khảo sát, Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam đã có nhiều đề xuất. Đối cơ quan quản lý nhà nước về thương mại điện tử cần có chính sách hợp tác phát triển với các quốc gia đẻ trao đổi giảng viên, sinh viên; có nhiều chia sẻ, truyền thông trực tiếp với hệ thống giáo dục để sinh có thể tiếp cận các chính sách mới; phát triển khung năng lực nghề nghiệp thương mại điện tử quốc gia; hỗ trợ kinh phí cho dự án đào tạo kỹ năng thương mại điện tử cơ bản tại các trường đại học; mở rộng chương trình chứng chỉ kỹ năng.
Bên cạnh đó, chú trọng triển khai các hoạt động tập huấn kỹ năng số, giảng dạy ứng dụng thực tế và đào tạo lại cho giảng viên thương mại điện tử cả nước với sự tham gia của hiệp hội thương mại điện tử, doanh nghiệp công nghệ số lớn như Google, Shopee, TikTok, VNPay.
Với cơ quan quản lý Nhà nước về giáo dục và đào tạo cập nhật chương trình đào tạo thương mại điện tử theo hướng thực hành, tăng cường hợp tác với doanh nghiệp để nâng cao năng lực nghề nghiệp cho sinh viên; xây dựng chuẩn đầu ra riêng cho lĩnh vực thương mại điện tử; khuyến khích đổi mới phương pháp giảng dạy gắn với thực tế và chuyển đổi số trong giáo dục…
Phạm Nhật
